atlas pasajı ne demek?

Atlas Pasajı, İstanbul'un Beyoğlu ilçesinde, İstiklal Caddesi'nin üzerinde yer alan tarihi bir pasaj.

1877 yılında bir kışlık konak olarak inşa edilmiş bina, arkasındaki üç katlı blok ile birleşerek günümüzdeki halini almıştır. Yapı, 1930'lu yıllardan itibaren şehrin kültür ve eğlence yaşamında önemli rol oynamış; Mulen Ruj gazinosu, Atlas Sineması, Küçük Sahne, Kulis Bar gibi mekanlar bu yapıda faaliyet göstermiştir. Osmanlı Devleti'nin son dönemlerinde gelişen cephe mimarisinin ve iç tasarımın başarılı örneklerinden birisi kabul edilir.¹

2018-2020 arasında yenilenen binada tarihî Atlas Sineması, 2021 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından açılan İstanbul Sinema Müzesi ve pasaj bölümünde dükkânlar yer alır.

Tarihçe

İstiklal Caddesi No:131 adresinde bulunan Atlas Pasajı, üç bloktan oluşur.² Bloklardan birincisi, 1870 yılındaki Büyük Beyoğlu Yangını'ndan sonra Agop Köçeyan adlı Ermeni sarraf tarafından onun karşısındaki arazide taş ve dökme demir kullanılarak inşa ettirilmiş kışlık bir köşktür. İkincisi 1948 yılında inşa edilen Atlas sineması binasıdır. İki binayı çeşitli dükkânların yer aldığı pasaj birleştirir.

Kışlık konak

Konağın sahibi Agop Köçeyan (Agop Koçeoğlu olarak da bilinir), devrin padişahı Sultan Abdülaziz’in arkadaşı ve aynı zamanda saray sarrafı idi. 1870 yılındaki Büyük Beyoğu Yangını'nda evi yanınca karşısındaki arazide taş ve dökme demir kullanarak yeni bir kışlık köşk inşa ettirdi.³⁴ Kışlık köşk bodrum kat, zemin kat, 3 normal kat ve bir çatı katından oluşan bir bina idi. Köçeyan'ın sultana yakınlığı nedeniyle padişah tarafından ziyaret edilebileceği göz önünde bulundurularak yapının süslemelerine özen gösterilmiş; tavan süslemeleri, duvar resimleri üstüne uzmanlaşmış Fransız ressam Hippolyte Berteaux’e yaptırılmıştı.⁵ Roma’daki Farnase Sarayı'nı andıran binanın⁶ birinci katı Köçeyan’ın misafirlerini ağırladığı kat; ikinci katı Sultan Abdülaziz’in ağırlandığı kat idi. Kullananların hiyerarşisine göre her katın tavanları farklı yükseklikte inşa edilmişti ve en yüksek tavanlı kat, ikinci kat idi.

Giriş kısmındaki geniş alan Köçeyan'ın konağı olduğu dönemde, at ve arabalar için ahır olarak kullanılmıştır.⁷ Bu bölüme geçiş pasajdan sağlanmaktaydı. Geçerken atların kaymaması için pasajın zemini tuğla ile kaplanmıştı.⁸

Bina, 1882'deki ölümünden önce Köçeyan tarafından Taksim Vosgeperan Ermeni Kilisesi'ne hediye edildi. 1910'lu yıllarda konağın arka bahçesi, bir eğlence merkezi olarak at cambazhanesine dönüştürüldü.⁹¹⁰ Yapı, 1918 - 1922 yılları arasında İngiliz işgal kuvvetleri tarafından mahkeme olarak kullanıldı; daha sonra PTT Genel Müdürlüğü olarak hizmet verdi.¹¹

1932 yılından sonra tamir ve onarımdan geçirilerek bir eğlence ve sanat merkezine dönüştürüldü.¹² 1930’ların sonunda ise mülkiyeti tütün tüccarı Aziz ve Ahmet Borovalı kardeşlere geçmiş ve bir süre Borovalı Han olarak anılmıştır.¹³¹⁴ Vaktiyle Köçeyan'ın at ahırı olan kısımda Mulen Ruj (Fransızca: Muoulen Rouge) adlı gazino açıldı ve İstanbul'un eğlence hayatında önemli rol oynadı. Mulen Ruj, 1930'lu yıllarda Seyyan Hanım'ın ilk Türkçe tangoları seslendirdiği, Safiye Ayla'nın ilk defa sahneye çıktığı yerdi.¹⁵ Gazino, daha sonra Kırmızı Değirmen, Lale, Çağlayan ve İstanbul gazinosu adlarını aldı¹⁶ ve devrin tanınmış sanatçılarının sahneye çıktığı bir mekan olmayı sürdürdü.¹⁷ Aynı mekânda 1940'lı yıllarda Lütfullah Sururi ve Suzan Sururi tarafından Halk Opereti, revüler ve operetler sahneledi.

Atlas sineması

Geçmişte at cambazhanesi olan bölüme 1948 yılında ikinci bir blok inşa edildi ve dönemin en büyük sinemalarından biri olan Atlas Sineması 19 şubat 1948'de hizmete girdi Sinema, açıldığında 1860 kişi kapasiteli, 35 localı idi. Sinema işlevinin yanı sıra konserler, parti kongreleri gibi birçok etkinlik için kullanılmıştır.¹⁸ 1980'lerde parter kısmı dükkânların olduğu bir alana dönüştürülmüş; sinema salonu olarak kalan üst kat ise 1990'da üç ayrı salon haline gelmiş, 2020'de yeniden birleştirilerek 1980'lerdeki haline dönmüştür..

Kışlık konakta Küçük Sahne ve Kulis Bar

1951 yılında konağın birinci katı tiyatro salonuna dönüştürüldü. Yapı ve Kredi Bankası ile Aziz ve Ahmet Borovalı kardeşler tarafından kurulan şirketin inşa ettirdiği sahnenin tasarımını mimar Halit Femir ve Feridun Akozan yaptı.¹⁹ Küçük Sahne adını alan 300 kişi kapasiteli bu sahnede Muhsin Ertuğrul'un kurduğu Küçük Sahne Tiyatro Topluluğu oyunlarını sahneledi. 1957 yılında Küçük Sahne Tiyatro Topluluğu dağıldıktan sonra ise birçok özel tiyatro topluluğu bu sahnede oyunlarını sergilemiştir. Küçük Sahne, Kültür Bakanlığı tarafından satın alınıp 2018'e kadar Devlet Tiyatroları’na bağlı olarak faaliyet gösterdi.²⁰

Küçük Sahne'nin açılmasından sonra pasajın girişindeki lokantanın yerinde Jorc Sütçüyan adlı girişimcinin işlettiği Kulis Bar adlı bar açılmıştı. Tiyatro, sinema, ses sanatçısı, yazar, gazeteci ve eleştirmenin bir toplanma yeri haline gelen Kulis Bar,²¹²² 1960'lı yıllarda Nişantaşı'na taşındı.²³

Çarşı bölümü

Bina, 1971 yılında 1. Derecede Eski Eser kapsamına alındı.²⁴ 1970'li yıllarda Banker Kastelli Menkul Değerler Ticaret A.Ş. tarafından satın alındı; adı Kastel İş Merkezi oldu.²⁵ Şirketin iflasının ardından bina Maliye hazinesine devredildi, bir süre kullanılmaz halde kaldı. 1976 yılında pasaj dükkânlarının olduğu blok inşa edildi. Pasajdaki hediyelik eşya satan dükkânların ilgi görmesiyle markalaştı.²⁶

Atlas Sineması'nın ana salon kısmı 1980'lerde pasaja katıldı; locaları ise iki cep salonu ile bir ana salona bölündü.²⁷ 1980'lerde pasajın antikacılar-kuyumcular çarşısına dönüştürülmesi planlandı ancak bu plan gerçekleştirilmedi.²⁸

Pasajdaki dükkânlar 1985'te İstanbul Defterdarlığı Milli Emlak Müdürlüğü tarafından satın alındı; geriye kalanı kültür ve sanat faaliyetlerinde kullanılmak üzere 1992'de Kültür ve Turizm Bakanlığı'na tahsis edildi.²⁹ Dükkânların olduğu bölüm, alışveriş merkezi olarak kullanılmaktadır.

1993 restorasyonu

1993 yılında bina, kapsamlı bir onarımdan geçti. Onarımdan sonra saray bölümü İl Kültür Müdürlüğü oldu; Sinema ve pasaj bölümlerinde kültür alanında faaliyet gösteren çeşitli dernekler tarafından kullanıldı; Atlas Sineması'nın işletmesini Türker İnanoğlu ve İrfan Atasoy üstlendi.³⁰ 1994 yılında Küçük Sahne, İstanbul Devlet Tiyatrosu'nun bir sahnesi olarak perde açtı.³¹ 1997 yılında sahneyi kiralayan Çolpan İlhan, eşi Sadri Alışık anısına bir tiyatro faaliyete geçirdi ve Sadri Alışık Kültür Merkezi adıyla bir faaliyetler gerçekleştirdi.³² Küçük Sahne, 2018 yılında kapandı.³³

2020 restorasyonu

Atlas Sineması'nı ve Küçük Sahne'yi restore etme ve sinema müzesi işlevi kazandırma projesi 2015 yılında ortaya çıktı, projeler 2017'de hazırlandı.³⁴ Yapı, 2018-2021 yılları arasında Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından restore edildi.³⁵ Kışlık Sarayın iki yanındaki dükkân işlevi olan birimler müzeye katıldı.³⁶ Konaktaki restorasyon çalışmaları 2020 yılı mayıs ayında tamamlandı, müze düzenleme çalışmaları başladı.

Temmuz 2020'de ise Atlas Sineması'ndaki çalışmalar başladı. Üç salona bölünmüş olan sinema, tekrar 1980'lerdeki gibi tek bir salon haline getirildi.

Sinema Müzesi

Sinema müzesinin açılışı 26 Şubat 2021'de yapıldı.³⁷ Müzenin birinci ve ikinci kat kalıcı, üçüncü katı geçici sergi kat dördüncü katı çalışma alanı olarak tasarlanmıştır; beşinci kat kafe alanıdır.³⁸

Kaynakça

Orijinal kaynak: atlas pasajı. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.

Footnotes

1. ↩
2. ↩
3. ↩
4. ↩
5. ↩
6. ↩
7. ↩
8. ↩
9. ↩
10. ↩
11. ↩
12. ↩
13. ↩
14. ↩
15. ↩
16. ↩
17. ↩
18. ↩
19. ↩
20. ↩

21. ListeList.com | erişimtarihi = 14 Eylül 2021 | tarih = 16 Ocak 2016 | dil = Türkçe | çalışma = ListeList | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160119144553/https://listelist.com/beyoglu-barlari/ | arşivtarihi = 19 Ocak 2016}} ↩

22. ↩
23. ↩
24. ↩
25. ↩
26. ↩
27. ↩
28. ↩
29. ↩
30. ↩
31. ↩
32. ↩
33. ↩
34. ↩
35. ↩
36. ↩
37. ↩
38. ↩

Kategoriler